2019’un sonlarında, daha önce dikkat çekmeyen SDSS1335+0728 adlı galaksi ilginç bir şekilde her zamankinden çok daha fazla parlamaya başladı. Bunun nedenini tespit etmeye çalışan gökbilimciler Avrupa Güney Gözlemevi‘nin VLT teleskobu da dahil olmak üzere çeşitli uzay ve yer tabanlı gözlemevlerinden elde edilen verileri kullanarak galaksiyi gözlemledi. Yayınlanan yeni çalışmada bulgularını paylaşan bilim insanları daha önce hiç görülmemiş değişikliklere tanık olduklarını söyledi. Araştırmaya göre galaksinin merkezindeki süper kütleli kare delik aniden uyanmaya başlamış durumda.
Daha önce görülmemiş bir şey
Süpernova patlamaları ya da bir yıldızın kara deliğe çok yaklaşıp parçalanması gibi gelgit olayları gibi bazı fenomenler galaksilerin aniden parlamasına neden olabiliyor. Bu parlaklık değişiklikleri genellikle birkaç gün ile birkaç ay sürebiliyor. Ancak SDSS1335+0728 galaksisindeki parlaklık değişimi dört yıldır kesintisiz bir şekilde devam ediyor. Dahası, Başak takımyıldızında 300 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan galakside tespit edilen değişimler daha önce görülenlere hiç benzemiyor ve gökbilimcileri farklı bir açıklamaya yönlendiriyor. Gökbilimciler galaksideki parlaklık değişimini Aralık 2019’da tespit etti. Yapılan araştırmada ESO VLT dahil olmak üzere çok sayıda yer ve uzay tabanlı gözlemevlerinin verileri kullanıldı. Aralık 2019’dan önce ve sonra alınan verileri karşılaştıran araştırmacılar, galaksinin artık morötesi, optik ve kızılötesi dalga boylarında çok daha fazla ışık yaydığını tespit etti. Ek olarak araştırmacılar şubat 2024’te galaksinin X-ışınları da yaydığı bulundu. Araştırmacılara göre galaksi hakkında tesit edilen bulgular ve davranışlar daha önce görülmemiş bir şey.
Araştırmacılara göre bu fenomenin en olası ve somut açıklaması galaksinin merkezinde yatıyor. Eğer durum gerçekten de öyleyse, tarihte ilk kez süper kütleli kara deliğin aktivasyonu gerçek zamanlı olarak gözlemleniyor. Bu uyanış ile birlikte galaksinin merkezindeki kara deliğin aktif galaktik çekirdeğe (AGN) dönüşmüş olduğu belirtiliyor. Bilindiği üzere Samanyolu da dahil olmak üzere çoğu galaksinin merkezinde Güneş’in yüz binlerce ve hatta milyonlarca katından daha fazla kütleye sahip “süper kütleli kara delikler” bulunuyor. Bu devasa yapıların genellikle uyuduğu ve doğrudan görülemedikleri biliniyor. Bu yeni örnekte ise aniden çevresinde bulunan gazı emmeye başlayan ve çok parlak hale gelen büyük kara deliğin uyanışına doğrudan tanıklık ediliyor. Daha önce bir kara deliğin uyanışı gözlemlenmemişti. Esasında kendi galaksimizin merkezindeki Sagittarius A*’nın da başına benzer bir durum gelebilir ancak bunun ne zaman ve hangi olasılıkla olacağını kestirmek şimdilik belirsiz.
Bilim insanları SDSS1335+0728 galaksisinin parlama nedenlerine alternatif açıklamak getirmek için takip gözlemlerine ihtiyaç duyulduğunu söylüyor. Ortaya atılan olasılıklar arasında alışılmadık derecede yavaş bir gelgit bozulması veya yepyeni bir fenomenin varlığı bulunuyor. Eğer bu gerçekten bir gelgit bozulması olayı ise, bu şimdiye kadar gözlemlenen en uzun ve en zayıf olay olacak.